Types Of Diabetes: ડાયાબિટીસ એ એક ક્રોનિક હોર્મોનલ રોગ છે, જે લોહીમાં ખાંડનું ઉચ્ચ સ્તરનું કારણ બને છે. તે કાં તો ઇન્સ્યુલિનની અછત, સ્વાદુપિંડ દ્વારા ઉત્પાદિત હોર્મોન અથવા આ હોર્મોનને પ્રતિસાદ આપવામાં તમારા શરીરની અસમર્થતાનું પરિણામ છે. આ હોર્મોનની ઉણપને કારણે હાઈ બ્લડ સુગર લેવલને ટાઈપ 1 ડાયાબિટીસ કહેવામાં આવે છે. આ એક આનુવંશિક સ્થિતિ છે જે ખામીયુક્ત જનીનોને કારણે થાય છે જે આ રસાયણ બનાવે છે અને મોટે ભાગે યુવાન વયસ્કો અને કિશોરોને અસર કરે છે.
જ્યારે આ હોર્મોનના પ્રતિભાવની નિષ્ફળતાને કારણે તમારા રક્ત ખાંડનું સ્તર વધે છે, ત્યારે તેને પ્રકાર 2 ડાયાબિટીસ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. તે ડાયાબિટીસનો વધુ સામાન્ય પ્રકાર છે અને તેને ‘એડલ્ટ ઓનસેટ ડાયાબિટીસ’ તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે. આ સ્થિતિ મુખ્યત્વે બિનઆરોગ્યપ્રદ આહાર, બેઠાડુ જીવનશૈલી અને સ્થૂળતા જેવા જીવનશૈલીના પરિબળોને કારણે થાય છે. આજે, ટાઇપ 2 ડાયાબિટીસ એ વિશ્વભરના લોકોમાં સૌથી સામાન્ય ‘જીવનશૈલી રોગો’ પૈકી એક છે. આ દુર્ભાગ્યપૂર્ણ છે કારણ કે તે તમારા હૃદયના રોગો અને હાયપરટેન્શન જેવી પરિસ્થિતિઓનું જોખમ પણ વધારી શકે છે.
ડાયાબિટીસના કેટલાક સામાન્ય લક્ષણોમાં વધુ પડતી ભૂખ લાગવી, વારંવાર પેશાબ થવો અને તરસ વધવી. જ્યારે પ્રકાર 1 ડાયાબિટીસનું સંચાલન કરવું મુશ્કેલ છે, ત્યારે તમારી દિનચર્યામાં સરળ ફેરફારો કરીને પ્રકાર 2 ને નિયંત્રિત કરી શકાય છે.
Types Of Diabetes ડાયાબિટીસના પ્રકાર
ડાયાબિટીસ એ આજે વૈશ્વિક સ્તરે રોગચાળાનું પ્રમાણ ધારણ કર્યું છે અને ભારત વિશ્વની ડાયાબિટીસ કેપિટલ તરીકે ઉભરી આવ્યું છે. ડાયાબિટીસના મુખ્યત્વે 3 પ્રકાર છે:
પ્રકાર 1 ડાયાબિટીસ: આ એક આનુવંશિક સ્થિતિ છે જેને જુવેનાઈલ-ઓન્સેટ ડાયાબિટીસ તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે. તે શરીરમાં ઇન્સ્યુલિનની ઉણપને કારણે થાય છે.
પ્રકાર 2 ડાયાબિટીસ: આ ડાયાબિટીસનો સૌથી સામાન્ય પ્રકાર છે અને તેને પુખ્ત શરૂઆતના ડાયાબિટીસ તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે. તે મુખ્યત્વે બિનઆરોગ્યપ્રદ આહાર, (unhealthy eating) બેઠાડુ જીવનશૈલી, તણાવ, વગેરે જેવા જીવનશૈલીના પરિબળોને કારણે થાય છે.
સગર્ભાવસ્થા ડાયાબિટીસ: આ ગર્ભાવસ્થા દરમિયાન વિકસે છે. જ્યારે કોઈ સ્ત્રી ગર્ભવતી હોય છે, ત્યારે તેણીના લોહીમાં શર્કરાના સ્તરમાં અસ્થાયી વધારો થઈ શકે છે. જો સારવાર ન કરવામાં આવે તો તે પ્રકાર 2 ડાયાબિટીસ તરફ દોરી શકે છે.
Diabetes જોખમી પરિબળો
ડાયાબિટીસ છેલ્લા કેટલાક દાયકાઓમાં એક મોટા ખતરા તરીકે ઉભરી આવ્યો છે અને હજુ પણ તે સમગ્ર વિશ્વમાં ભયજનક રીતે ફેલાઈ રહ્યો છે. આ રોગના આવા ભારે બોજ માટે સંખ્યાબંધ પરિબળો જવાબદાર છે. અહીં આ સ્થિતિના ટોચના ચાર જોખમી પરિબળો છે:
ઉંમર (age) : વ્યક્તિની ઉંમર વધવાની સાથે, ઘણા શારીરિક કાર્યો ક્ષતિગ્રસ્ત થાય છે, જેમાંથી એક તમારા શરીરની ઇન્સ્યુલિનનો અસરકારક રીતે ઉપયોગ કરવાની ક્ષમતા છે.
જનીનો (Genes): પ્રકાર 1 ડાયાબિટીસ માટે ખામીયુક્ત જનીનો જવાબદાર હોઈ શકે છે. જનીનોનું ચોક્કસ સંયોજન ડાયાબિટીસના આ સ્વરૂપનું જોખમ વધારી કે ઘટાડી શકે છે. જો તમારા માતા-પિતાને ડાયાબિટીસ છે, તો તમારે તમારી જીવનશૈલીની આદતો વિશે વધુ સાવચેત રહેવું જોઈએ.
સ્થૂળતા (Obesity): એક બ્રિટીશ આરોગ્ય અહેવાલમાં ચેતવણી આપવામાં આવી છે કે મોટી કમરવાળા પુખ્ત વયના લોકોમાં ટાઇપ 2 ડાયાબિટીસ થવાની સંભાવના પાંચ ગણી વધારે છે. રિપોર્ટ અનુસાર, 88 સેમી (34.6 ઇંચ) થી વધુ કમરનો ઘેરાવો ધરાવતી સ્ત્રીઓમાં ટાઇપ 2 ડાયાબિટીસ થવાની શક્યતા ત્રણ ગણી વધારે હોય છે.
પર્યાવરણ (Environment): સ્ટેનફોર્ડ યુનિવર્સિટી મેડિકલ સેન્ટરના અભ્યાસમાં જણાવાયું છે કે અમુક જંતુનાશકો અથવા રસાયણો અને વિટામિન Eનું એક સ્વરૂપ પણ તમારા ડાયાબિટીસનું જોખમ વધારી શકે છે. સંશોધકો કહે છે કે ડાયાબિટીસ સાથેના આમાંના કેટલાક કહેવાતા પર્યાવરણીય સંકેતો ‘વૈજ્ઞાનિકોએ આ રોગ માટે ઓળખેલા શ્રેષ્ઠ આનુવંશિક માર્કર્સને વટાવે છે’.
વંશીયતા(Ethnicity): વૈજ્ઞાનિકો કહે છે કે અમુક જાતિના લોકો ટાઇપ 2 ડાયાબિટીસ માટે વધુ સંવેદનશીલ હોય છે. આફ્રિકન અમેરિકનો, એશિયન અમેરિકનો અને હિસ્પેનિક અમેરિકનોમાં આ સ્થિતિનું પ્રમાણ વધુ છે. મૂળ અમેરિકનો અને પેસિફિક ટાપુવાસીઓ પણ આ રોગ માટે વધુ સંવેદનશીલ છે.
ધૂમ્રપાન (smoking): જ્યારે આપણી આહારની આદતો ડાયાબિટીસના વિકાસ પર ખૂબ પ્રભાવ પાડે છે, ત્યારે જીવનશૈલીના પરિબળોનો પણ પ્રભાવ હોય છે, ખાસ કરીને ધૂમ્રપાન. હાઈ બ્લડ સુગર લેવલ સાથે આવતી સૌથી ભયંકર ગૂંચવણોમાંની એક કાર્ડિયાક બિમારી છે. સિગારેટમાં રહેલું નિકોટિન રુધિરવાહિનીઓને સાંકડી કરે છે અને તેને સખત બનાવે છે, જેનાથી તમારા હૃદયના રોગોનું જોખમ વધે છે. તેથી, ધૂમ્રપાન છોડવું એ દરેક વ્યક્તિ માટે આવશ્યક છે, અને તેથી વધુ ડાયાબિટીસ ધરાવતા લોકો માટે.
ડાયાબિટીસના કારણો (Causes Of Diabetes)
આપણું પાચન તંત્ર આપણે જે ખોરાક ખાઈએ છીએ તેને ગ્લુકોઝમાં તોડી નાખે છે. આ ગ્લુકોઝ સ્વાદુપિંડના બીટા કોષો દ્વારા ઉત્પાદિત ઇન્સ્યુલિન નામના હોર્મોનની મદદથી આપણા લોહી દ્વારા શોષાય છે. જ્યારે શરીર આ હોર્મોન ઉત્પન્ન કરી શકતું નથી અથવા તેનો અસરકારક રીતે ઉપયોગ કરી શકતું નથી ત્યારે ડાયાબિટીસ થાય છે. આવું શા માટે થાય છે તેના કેટલાક કારણો અહીં આપ્યા છે.
બીટા કોશિકાઓનો સ્વયંપ્રતિરક્ષા વિનાશ (Autoimmune destruction of beta cells)
કેટલીકવાર, આપણી પોતાની રોગપ્રતિકારક શક્તિ ઇન્સ્યુલિન ઉત્પન્ન કરતા બીટા કોષોને એન્ટિજેન્સ તરીકે ઓળખી શકે છે અને તેનો નાશ કરવા માટે એન્ટિબોડીઝ બનાવી શકે છે. મોટેભાગે, મોટાભાગના કોષો નાશ પામ્યા પછી ડાયાબિટીસનું નિદાન થાય છે. તે કિસ્સામાં, દર્દીને ટકી રહેવા માટે ઇન્સ્યુલિનની દૈનિક માત્રાની જરૂર પડે છે.
શારીરિક પ્રવૃત્તિનો અભાવ (Lack of physical activity)
કસરતનો અભાવ અને સ્થૂળતા એ પ્રકાર 2 ડાયાબિટીસના મુખ્ય કારણો હોઈ શકે છે. કેટલાક અભ્યાસો સૂચવે છે કે માત્ર 30 મિનિટની શારીરિક પ્રવૃત્તિ તમને ડાયાબિટીસ થવાની શક્યતા 30 ટકા ઘટાડે છે. તેથી, ખાતરી કરો કે તમે તમારા દૈનિક સમયપત્રકમાં ચાલવા અને સાયકલ ચલાવવા જેવી પ્રવૃત્તિઓનો સમાવેશ કરો છો. ડાયાબિટીસના દર્દીઓ માટે અહીં કેટલીક કસરતની ટીપ્સ આપી છે જે મદદ કરી શકે છે.
ચોક્કસ દવાઓ (Certain drugs)
નિકોટિનિક એસિડ, માનસિક દવાઓ, મૂત્રવર્ધક પદાર્થ વગેરે જેવી કેટલીક દવાઓ ઇન્સ્યુલિન ઉત્પન્ન કરતી બીટા કોશિકાઓનો નાશ કરી શકે છે અથવા તેના શોષણમાં વિક્ષેપ પાડે છે.
સ્વાદુપિંડનો રોગ અથવા ઈજા (Pancreatic disease or injury)
બીટા કોષો સ્વાદુપિંડમાં હાજર હોવાથી – કોઈપણ ઈજા અથવા રોગ, જેમ કે કેન્સર, સ્વાદુપિંડનો સોજો, વગેરે બીટા કોષોને કામ કરતા અટકાવી શકે છે અને અંતે ડાયાબિટીસ તરફ દોરી જાય છે.
ડાયાબિટીસના લક્ષણો (Symptoms Of Diabetes)
ડાયાબિટીસમાં, શરીર ગ્લુકોઝને શોષી શકતું નથી જે ઘણી સમસ્યાઓ તરફ દોરી જાય છે. અહીં કેટલાક લક્ષણો છે જે ડાયાબિટીસ સૂચવી શકે છે:
- અતિશય ભૂખ: ડાયાબિટીસ લોહીના પ્રવાહમાંથી તમારા કોષોમાં ગ્લુકોઝના પ્રવેશને અવરોધે છે, જેનાથી તમને ભૂખ લાગે છે અને થાક પણ લાગે છે. ઇન્સ્યુલિનના અપૂરતા ઉત્પાદન અથવા આ હોર્મોનના બિનઅસરકારક ઉપયોગને કારણે આવું થાય છે.
- વારંવાર પેશાબ: જ્યારે બ્લડ સુગરનું સ્તર વધે છે, ત્યારે તમારું શરીર વધુ પેશાબ કરે છે. આ તમને વધુ વખત પેશાબ કરાવે છે. બીજું પરિણામ: તમને તરસ લાગે છે.
- ડિહાઇડ્રેશન: પેશાબનું વધુ પડતું ઉત્પાદન તમારા શરીરની ભેજને ઓછી કરે છે. તેથી જ તમે ડિહાઇડ્રેટેડ અનુભવો છો.
- ઇજાઓનો ધીમો ઉપચાર: ઉચ્ચ ખાંડના સ્તરને કારણે નબળું રક્ત પરિભ્રમણ ચેતા નુકસાન તરફ દોરી શકે છે. આ, બદલામાં, તમારા શરીર માટે કોઈપણ પ્રકારના નુકસાનને ઠીક કરવાનું મુશ્કેલ બનાવે છે.
- યીસ્ટનો ચેપ: ગ્લુકોઝ આથોને ખીલવામાં મદદ કરે છે. તેથી, લાંબા ગાળાના ડાયાબિટીસ ધરાવતા લોકોને આ ફંગલ ચેપ થવાની સંભાવના છે.
- અસ્પષ્ટ વજન ઘટાડવું: આ સામાન્ય રીતે પ્રકાર 1 ડાયાબિટીસના લક્ષણોમાંનું એક છે. ઇન્સ્યુલિનનો અભાવ ખોરાકને ગ્લુકોઝમાં વિભાજીત થવા દેતો નથી. તેથી તમારું શરીર ઉર્જાયુક્ત ખોરાક પર આધાર રાખી શકતું નથી. તેના બદલે, તે ઊર્જા માટે તમારી ચરબી અને સ્નાયુઓનો ઉપયોગ કરે છે. આ રીતે તમે પ્રયત્ન કર્યા વિના પણ વજન ઘટાડશો.
- મૂડ સ્વિંગઃ મગજને અપૂરતી ગ્લુકોઝ સપ્લાય અને પોષણને કારણે આવું થાય છે. તમે કોઈ કારણ વગર અચાનક ચિડાઈ શકો છો. ડિપ્રેશન એ પણ ડાયાબિટીસનું બીજું લક્ષણ છે.
