ભારતમાં ડિજિટલ ક્રાંતિએ નાણાકીય વ્યવહારોને હેન્ડલ કરવાની રીતને બદલી નાખી છે. આજે ઉપલબ્ધ ડિજિટલ ચૂકવણીના વિવિધ મોડ્સમાં, તાત્કાલિક ચુકવણી સેવા (IMPS) અને યુનિફાઈડ પેમેન્ટ્સ ઈન્ટરફેસ (UPI) ઝડપથી અને સુરક્ષિત રીતે ફંડ ટ્રાન્સફર કરવા માટેના બે લોકપ્રિય વિકલ્પો છે. બંને સેવાઓ ઇન્સ્ટન્ટ મની ટ્રાન્સફર ઓફર કરે છે, પરંતુ તેમની પાસે અલગ વિશેષતાઓ છે.
આ બ્લોગ IMPS વિ UPI વચ્ચેના મુખ્ય તફાવતોની શોધ કરે છે, તમારી જરૂરિયાતો માટે કઈ ચુકવણી પદ્ધતિ વધુ યોગ્ય છે તે સમજવામાં તમને મદદ કરે છે.
IMPS શું છે
તાત્કાલિક ચુકવણી સેવા, અથવા IMPS, નેશનલ પેમેન્ટ્સ કોર્પોરેશન ઓફ ઈન્ડિયા લિમિટેડ (NPCIL) દ્વારા વિકસિત ત્વરિત ચુકવણી સિસ્ટમ છે જે રીઅલ-ટાઇમ ઇન્ટરબેંક ફંડ ટ્રાન્સફરને સક્ષમ કરે છે.
તે સપ્તાહાંત અને જાહેર રજાઓ સહિત 24/7 ઉપલબ્ધ છે, જે વપરાશકર્તાઓને સમગ્ર ભારતમાં તરત જ નાણાં મોકલવા અને પ્રાપ્ત કરવાની મંજૂરી આપે છે.
IMPS ની મુખ્ય વિશેષતાઓ
નીચે IMPS ની સૌથી મહત્વપૂર્ણ સુવિધાઓની સૂચિ છે:
- ઉપલબ્ધતા: IMPS વિવિધ ચેનલો જેમ કે મોબાઈલ બેંકિંગ, ઈન્ટરનેટ બેંકિંગ, ATM અને બેંક શાખાઓ દ્વારા સુલભ છે.
- વ્યવહાર મર્યાદા: IMPS માટે દૈનિક વ્યવહાર મર્યાદા સામાન્ય રીતે ₹5 લાખ છે.
- ફી અને શુલ્ક: IMPS વ્યવહારો સામાન્ય રીતે ₹5 થી ₹15 સુધીની નજીવી ફી લે છે, જે બેંકથી બેંક અને વ્યવહારની રકમ બદલાય છે.
- સુરક્ષા: IMPS સુરક્ષિત પ્રોટોકોલનો ઉપયોગ કરે છે અને ફંડ ટ્રાન્સફર કરવા માટે પ્રાપ્તકર્તાના એકાઉન્ટ નંબર અને IFSC કોડ જેવી વિગતોની જરૂર પડે છે.
UPI શું છે
યુનિફાઈડ પેમેન્ટ્સ ઈન્ટરફેસ (UPI) એ એક પેમેન્ટ સિસ્ટમ છે જે વપરાશકર્તાઓને એક જ મોબાઈલ એપ્લિકેશન સાથે બહુવિધ બેંક એકાઉન્ટ લિંક કરવા અને વર્ચ્યુઅલ પેમેન્ટ એડ્રેસ (VPA) અથવા મોબાઈલ નંબરનો ઉપયોગ કરીને ઈન્સ્ટન્ટ ફંડ ટ્રાન્સફર કરવા સક્ષમ બનાવે છે.
UPI ને NPCIL દ્વારા પણ વિકસાવવામાં આવ્યું હતું અને તેના ઉપયોગની સરળતા અને વૈવિધ્યતાને કારણે વ્યાપક લોકપ્રિયતા મેળવી છે.
UPI ની મુખ્ય વિશેષતાઓ
UPI ને લોકપ્રિય બનાવતી સૌથી આવશ્યક સુવિધાઓ તપાસો:
- ઇન્ટરઓપરેબિલિટી: UPI યુઝર્સને એક જ એપ સાથે બહુવિધ બેંક એકાઉન્ટને લિંક કરવાની મંજૂરી આપે છે, ફંડ મેનેજમેન્ટને સરળ બનાવે છે.
- વર્ચ્યુઅલ પેમેન્ટ એડ્રેસ (VPA): એકાઉન્ટ નંબર્સ અને IFSC કોડ્સનો ઉપયોગ કરવાને બદલે, UPI વ્યવહારો માટે VPA (દા.ત. yourname@bank) નો ઉપયોગ કરે છે, જે તેને યાદ રાખવા અને ઉપયોગમાં સરળ બનાવે છે.
- કોઈ ટ્રાન્ઝેક્શન ફી નથી: UPI વ્યવહારો સામાન્ય રીતે વપરાશકર્તાઓ માટે મફત હોય છે, જોકે કેટલીક બેંકો અમુક વ્યવહારો માટે નજીવી ફી વસૂલ કરી શકે છે.
- ઇન્સ્ટન્ટ ટ્રાન્સફર અને પેમેન્ટ વિનંતીઓ: UPI ઇન્સ્ટન્ટ ફંડ ટ્રાન્સફર અને અન્ય લોકો પાસેથી નાણાંની વિનંતી કરવાની ક્ષમતા બંનેને મંજૂરી આપે છે.
- વ્યાપક સ્વીકૃતિ: UPI ઓનલાઈન શોપિંગ અને બિલની ચૂકવણીથી લઈને પીઅર-ટુ-પીઅર ટ્રાન્સફર સુધીની વિવિધ પ્રકારની ચુકવણીઓ માટે વ્યાપકપણે સ્વીકારવામાં આવે છે.
IMPS અને UPI વચ્ચેનો મુખ્ય તફાવત
જ્યારે IMPS અને UPI બંને ઇન્સ્ટન્ટ ફંડ ટ્રાન્સફર માટે ડિઝાઇન કરવામાં આવ્યા છે, તેઓ વપરાશકર્તા અનુભવ, ટ્રાન્ઝેક્શન ખર્ચ, સુરક્ષા અને સગવડ જેવા અનેક પાસાઓમાં અલગ પડે છે.
નીચે બે ચુકવણી સિસ્ટમો વચ્ચેના મુખ્ય તફાવતો છે:
| Factors | IMPS | UPI |
| ટ્રાન્ઝેક્શન પ્રક્રિયા | IMPS દ્વારા ટ્રાન્સફર કરવા માટે, વપરાશકર્તાઓને સામાન્ય રીતે પ્રાપ્તકર્તાના બેંક એકાઉન્ટ નંબર અને IFSC કોડની જરૂર હોય છે. પ્રક્રિયા UPI ની તુલનામાં થોડી વધુ જટિલ છે, કારણ કે તેમાં ચોક્કસ બેંક વિગતોની જરૂર છે. | UPI વપરાશકર્તાઓને VPA, મોબાઇલ નંબર અથવા તો QR કોડનો ઉપયોગ કરીને ફંડ ટ્રાન્સફર કરવાની મંજૂરી આપીને વ્યવહારોને સરળ બનાવે છે. તમારા એકાઉન્ટ નંબર્સ અથવા IFSC કોડને યાદ રાખવાની જરૂર નથી, UPI ને વધુ વપરાશકર્તા મૈત્રીપૂર્ણ બનાવે છે. |
| વપરાશકર્તા અનુભવ અને ઇન્ટરફેસ | IMPS મુખ્યત્વે બેન્કિંગ એપ્સ, મોબાઈલ બેન્કિંગ, ઈન્ટરનેટ બેન્કિંગ અને ATM દ્વારા એક્સેસ કરવામાં આવે છે. ઇન્ટરફેસ બેંક પર આધાર રાખે છે, અને પ્રક્રિયામાં ઘણા પગલાંઓ શામેલ હોઈ શકે છે. | UPI એપ્સ જેમ કે Google Pay, PhonePe અને Paytm એક સીમલેસ અને સાહજિક વપરાશકર્તા અનુભવ પ્રદાન કરે છે. કોન્ટેક્ટલેસ પેમેન્ટ્સ, બિલ સ્પ્લિટિંગ અને પેમેન્ટ રિક્વેસ્ટ જેવી સુવિધાઓ સાથે, UPI એપ્સ તમામ પ્રકારના વપરાશકર્તાઓ માટે આધુનિક અને અનુકૂળ ઇન્ટરફેસ પ્રદાન કરે છે. |
| ટ્રાન્ઝેક્શનની ઝડપ | IMPS અને UPI બંને ઇન્સ્ટન્ટ ફંડ ટ્રાન્સફર ઓફર કરે છે. જો કે, બેંક સર્વર સંબંધિત સમસ્યાઓ અથવા વધુ ટ્રાફિકને કારણે, ખાસ કરીને પીક અવર્સ દરમિયાન IMPS વ્યવહારોમાં ક્યારેક વિલંબનો સામનો કરવો પડી શકે છે. | UPI ટ્રાન્ઝેક્શન પણ તરત જ પ્રોસેસ કરવામાં આવે છે, પરંતુ તેનું નેટવર્ક હાઇ-સ્પીડ, લો-લેટન્સી ટ્રાન્ઝેક્શન્સ માટે ઑપ્ટિમાઇઝ્ડ છે, જે તેને પીક ટાઇમ દરમિયાન વધુ કાર્યક્ષમ બનાવે છે. |
| વ્યવહાર મર્યાદા | IMPS માટેની વ્યવહાર મર્યાદા બેંકના આધારે બદલાય છે, જેમાં સામાન્ય દૈનિક મર્યાદા ₹1 લાખથી ₹5 લાખ સુધીની હોય છે. કોર્પોરેટ એકાઉન્ટ્સની ઉચ્ચ મર્યાદા હોઈ શકે છે. | UPI માટેની દૈનિક ટ્રાન્ઝેક્શન મર્યાદા સામાન્ય રીતે ₹1 લાખ પ્રતિ દિવસ હોય છે, જો કે બેંક અથવા એપના આધારે આમાં થોડો ફેરફાર થઈ શકે છે. કેટલીક બેંકો વપરાશકર્તાઓને વિનંતી પર આ મર્યાદા વધારવાની મંજૂરી આપે છે, પરંતુ તે હજુ પણ મોટા વ્યવહારો માટે IMPS કરતાં ઓછી રહે છે. |
| ફી અને શુલ્ક | IMPS વ્યવહારોમાં ઘણીવાર નજીવા શુલ્કનો સમાવેશ થાય છે જે બેંક દ્વારા બદલાય છે. રકમ અને બેંકની નીતિઓના આધારે, ચાર્જ પ્રતિ ટ્રાન્ઝેક્શન ₹2.5 થી ₹25 સુધીનો હોઈ શકે છે. | UPI વ્યવહારો સામાન્ય રીતે ગ્રાહકો માટે મફત છે. જો કે, કેટલીક બેંકો હવે અમુક UPI વ્યવહારો માટે નજીવી ફી વસૂલ કરે છે, પરંતુ આ શુલ્ક સામાન્ય રીતે IMPS ફીની સરખામણીમાં ન્યૂનતમ હોય છે. |
| સુરક્ષા અને ગોપનીયતા | IMPS ને વ્યવહારો માટે બેંક ખાતાની વિગતો, જેમ કે એકાઉન્ટ નંબર અને IFSC કોડની જરૂર હોય છે. સુરક્ષિત હોવા છતાં, આ વિગતો શેર કરવી એ કેટલાક વપરાશકર્તાઓ માટે ચિંતાનો વિષય બની શકે છે. | UPI વ્યવહારો માટે VPA અથવા મોબાઇલ નંબરનો ઉપયોગ કરે છે, સંવેદનશીલ બેંક વિગતો શેર કરવાની જરૂરિયાતને ઘટાડે છે. વધુમાં, UPI એપ્સ ઉન્નત સુરક્ષા માટે અદ્યતન એન્ક્રિપ્શન અને ટુ-ફેક્ટર ઓથેન્ટિકેશન (2FA) નો ઉપયોગ કરે છે. |
| સુલભતા અને ઉપયોગના કેસો | IMPS બહુમુખી છે અને એટીએમ અને બેંક શાખાઓ સહિત વિવિધ ચેનલો દ્વારા તેનો ઉપયોગ કરી શકાય છે. તે બેંક ખાતાઓ વચ્ચે ભંડોળ સ્થાનાંતરિત કરવા માટે આદર્શ છે જ્યાં ખાતાની માહિતી વિગતવાર ઉપલબ્ધ છે. | UPI નો ઉપયોગ મુખ્યત્વે મોબાઈલ એપ્સ દ્વારા થાય છે અને તે પીઅર-ટુ-પીઅર પેમેન્ટ્સ, મર્ચન્ટ પેમેન્ટ્સ અને ઓનલાઈન વ્યવહારો માટે વધુ યોગ્ય છે. UPI ની લવચીકતા બિલની ચૂકવણી, QR કોડની ચૂકવણી અને વિવિધ ડિજિટલ સેવાઓ સાથે એકીકરણ સુધી વિસ્તરે છે. |
| લક્ષણોની વિશાળ શ્રેણી | IMPS મુખ્યત્વે ફંડ ટ્રાન્સફર પર કેન્દ્રિત છે અને તેમાં વધારાની સુવિધાઓનો અભાવ છે. તે સુરક્ષિત અને ત્વરિત ટ્રાન્સફર માટે વિશ્વસનીય ચેનલ તરીકે સેવા આપે છે પરંતુ મૂળભૂત કાર્યક્ષમતા સુધી મર્યાદિત છે. | UPI સુવિધાઓની વ્યાપક શ્રેણી ઓફર કરે છે, જેમાં બિલની ચૂકવણી, મની વિનંતીઓ, QR કોડ સ્કેનિંગ અને વિભાજિત ચુકવણીઓ અને એક જ એપ્લિકેશનમાં બહુવિધ બેંક ખાતાઓને લિંક કરવા સહિત. UPI ની વૈવિધ્યતા તેને વિવિધ નાણાકીય પ્રવૃત્તિઓ માટે પસંદગીની પસંદગી બનાવે છે. |
જે વધુ સારું છે: IMPS અથવા UPI
UPI વિ IMPS – તે નિર્ણય તમારી વ્યક્તિગત જરૂરિયાતો અને પસંદગીઓ પર આધારિત હશે. અહીં કેટલાક પરિબળો છે જે તમને વધુ સારા નિર્ણય પર પહોંચવામાં મદદ કરશે:
- IMPS: તે સગવડ પૂરી પાડે છે કારણ કે તેને દ્વિ-પરિબળ પ્રમાણીકરણની જરૂર નથી, તે ઝડપી સ્થાનાંતરણ માટે ઝડપી બનાવે છે. જો કે, વારંવાર વપરાશકર્તાઓ માટે એક સંભવિત નુકસાન એ છે કે કેટલીક બેંકો IMPS ટ્રાન્સફર પર ટ્રાન્ઝેક્શન ફી લાદી શકે છે, જે સેવામાં વધારાનો ખર્ચ ઉમેરી શકે છે.
- UPI: સંવેદનશીલ વ્યક્તિગત અથવા બેંક ખાતાની વિગતો શેર કરવાને બદલે VPA નો ઉપયોગ કરીને ચૂકવણી કરવાનો વિકલ્પ તેના મુખ્ય લાભોમાંનો એક છે. તે તમને એક સાથે બહુવિધ પ્રાપ્તકર્તાઓને નાણાં મોકલવાની પણ પરવાનગી આપે છે અને સમગ્ર ભારતમાં ઘણી બેંકો સાથે જોડાણ ધરાવે છે. વધુમાં, અમુક UPI એપ્સ વ્યવહારો પર પુરસ્કારો અને કેશબેક સાથે આવે છે, જે તેને કેટલાક વપરાશકર્તાઓ માટે વધુ ખર્ચ-અસરકારક વિકલ્પ બનાવે છે.
એકંદરે, જ્યારે IMPS સિંગલ, ઝડપી વ્યવહારો માટે વધુ સરળ હોઈ શકે છે, UPI તેની લવચીકતા, વધારાની સુવિધાઓ અને સંભવિત ખર્ચ બચત માટે અલગ છે.
સારાંશ
IMPS અને UPI બંને ઇન્સ્ટન્ટ ફંડ ટ્રાન્સફર ક્ષમતાઓ ઓફર કરે છે, પરંતુ તેઓ વિવિધ વપરાશકર્તાની જરૂરિયાતોને પૂરી કરે છે. IMPS એ સુરક્ષિત આંતરબેંક ટ્રાન્સફર પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરતી વધુ પરંપરાગત સેવા છે, જ્યારે UPI સુવિધાઓ અને સુગમતાની વિશાળ શ્રેણી સાથે ડિજિટલ ચૂકવણી માટે આધુનિક, વપરાશકર્તા-મૈત્રીપૂર્ણ અભિગમ રજૂ કરે છે.
રોજિંદા વ્યવહારોમાં સરળતા, ઝડપ અને સુવિધાને પ્રાધાન્ય આપતા વપરાશકર્તાઓ માટે, UPI સ્પષ્ટ વિજેતા છે. બીજી તરફ, મોટી રકમ ટ્રાન્સફર કરવાની જરૂર હોય તેવા વપરાશકર્તાઓ માટે અથવા પરંપરાગત બેંકિંગ ચેનલોનો ઉપયોગ કરવાનું પસંદ કરતા લોકો માટે IMPS એક આદર્શ વિકલ્પ છે.
આખરે, IMPS વિ UPI વચ્ચેની પસંદગી તમારી ચોક્કસ જરૂરિયાતો, વ્યવહારની રકમ અને પસંદગીના બેંકિંગ મોડ પર આધારિત છે.
Mutual Fund SIP: દર મહિને રૂ. 2200 નું રોકાણ મને કરોડપતિ બનાવ્યું, ટેક્સની બચત સોનું પર સુહાગ છે.
